Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklesevinçli bir düzen değildir. Tüze, toplum süresince insanların gerçekten nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak midein vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, içtimai yaşamın gerçekleşmesini çıkarmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin karşıtsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, kesin çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle toplum süresince insanların gidiş ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her zaman mümkündür. “İşte ahbaplık, ölümlü davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-ölümlü, ölümlü-natür ilişkilerinin insanlığın hissedar çıkarı ve huzuru midein evrensel ilkelerle güvence şeşna allıkınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi midein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı düşün ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, toplum sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten gözlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun hissedar iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, gerçek ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir tanımıyla ahbaplık, adalete yönelmiş içtimai yaşfakat düzenidir. Tüze Lügat Medlulı Tüze kelimesi Arapça “gerçek” kökünden hasılat ve gerçek kelimesinin çoğkebir olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “gerçek” kelimesinin çoğkebir “beddua’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na nazaran ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk mealında da kullanılır. Yol Medlulı Tüze dönemden döneme değişmiş olduğu midein hala doyurucu bir tanım mimarilamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen tanımı ise: “Sınırlı bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince bel kemiği olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri sermaye vadi kısmına Özel Tüze, eşhas ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Bütün Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun sarrafiyelıca madun dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Tüze kuralları ölümlü davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun şayan hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle benzeşim nitelikteki cemi durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze vadiında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek midein kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları hapsetmek midein kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve kredi cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kadar farklı ahbaplık dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasi gözleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş içtimai bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, teamül yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun içtimai yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Pratik Yarar (Sosyal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun teamül amacını, içtimai gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile toplum süresince yaşayan insanların, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını karşıtlamaya çallıkışır. Tüze bu fonksiyonu ile tevellüt, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir ahbaplık düzeni yaşamın bel kemiği gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun natürel mimarisına ve bundan sonra gelen ihtiyaçlarına şayeste tamamlanmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de merbutdır; kazançlı yokluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Doğruluk Tüze bu fonksiyonu ile belirli bir aranjman şeşna aldığı içtimai ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanımıyla hak, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) tamamlanmak üzere iki farklı anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında şahsi bir özelliği deyimler. şahsiyet her zaman haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni tesviye etmek uğrunda ötümlü ve değfiilmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak mefhumı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki şayan olarak laf konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer mideindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini mideermiş kurallar cemiü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve işletmek yerinde bulunduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir şayan niteliğindeki adalettir. Tüze bir toplum düzenini mideerir. Hukukun varlık nedeni de adalettir; icap bulunan düzeni korumak, gerekse onu değfiiltirmeyi meşrulaştırmak midein her zaman adalete sarrafiyevurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta karşıtmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına şayeste olup olmadığı açısından bir şayan ve değerlendirme ölçüsü evet. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve olumsuz karşıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak bütün ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşfakat uyacak, hem de bu içtimai yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi midein bir düzen görünümünü sağlamaya çallıkışacaktır.